پته دوزی یکی از هنرهای دستی سنتی و زیبای ایران است که در شهر کرمان به ویژه معروف است. این هنر از زمان‌های قدیمی در این منطقه به ریشه‌های عمیقی دست یافته و تاکنون به عنوان یکی از نمادهای فرهنگی و هنری این منطقه شناخته می‌شود.
فهرست مطالب
پارچه‌ای که برای پته دوزی استفاده می‌شود، پارچه‌ی ضخیم و پشمی است که به عریض هم مشهور است. این پارچه به عنوان زمینه برای نقوش و طرح‌های پته دوزی استفاده می‌شود. هنرمندان پته دوز، که اکثراً از زنان و دختران خانه‌دار هستند، از سوزن و بخیه‌های نخی رنگین برای خلق نقوش و طرح‌هایی که از ذهن و خلاقیت شخصی خود الهام می‌گیرند، استفاده می‌کنند.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد پته دوزی، زیبایی و ظرافت نقوش آن است. طرح‌های پته دوزی به وسیلهٔ سوزن دوزی ظریفی روی زمینه پارچه‌ای پشمی ضخیم ایجاد می‌شوند. زمینه پته دوزی معمولاً به طور کامل پوشیده نمی‌شود، و بخشی از آن به صورت ساده باقی می‌ماند. این تنوع در زمینه ایجاد زیبایی و تعبیرات مختلف در طرح‌های پته دوزی به وجود می‌آورد.
برای دوخت هر متر مربع پته، نیاز به تعداد زیادی نخ از نوع مخصوصی داریم. تخمین زده می‌شود که برای دوخت هر متر پته، حدود ۴۰۰۳۳۷۵ گرم نخ مورد نیاز است. هنگام دوخت شال‌ها، خطوط رسمی که در آن‌ها نقوش قرار می‌گیرند، توسط خط دوزی انجام می‌شود و این خطوط به عنوان ساقه دوزی شناخته می‌شوند. از رنگ‌های مختلف نخ برای دوخت این خطوط استفاده می‌شود، به عنوان مثال، برای پارچه‌های قرمز، از خط دوزی مشکی و برای پارچه‌های سفید، از خط دوزی زرد استفاده می‌شود.
پته دوزی با توجه به طرح‌ها، رنگ‌ها و دقت در انجام کار، به یک هنر زیبا و ارزشمند تبدیل می‌شود و این هنرمندان با تکنیک‌های خاصی از سوزن دوزی به خلق آثاری شگفت‌آور می‌پردازند که نمایانگر فرهنگ و هنر این منطقه می‌باشد.
انواع دوخت‌ها در پته
پته دوزی با تنوع بیشتری از دیگر هنرهای دستی شهرت دارد. علی‌رغم اشتباه رایج برخی افراد که آن را با گلدوزی اشتباه می‌گیرند، این هنر از تکنیک‌های منحصربه‌فردی بهره می‌برد. هر چه دوخت‌های انجام‌شده روی پارچه‌های پته با دقت و ظرافت بیشتری انجام شود، تأثیر زیبایی و ارزش آثار به نمایانی قوت می‌گیرد.
- شلال ساده: شروع شلال ساده مبتنی بر یک خط مستقیم یا منحنی است، و اغلب شامل کوک‌های یکسان و به طور معمول دارای اندازه‌ای یکسان است.
- بخیه ساقه‌دوزی: در دوخت بخیه ساقه‌دوزی سوزن از پارچه بیرون آورده می‌شود و در فاصله کوتاهی به صورتی که نخ تا آخر دوخت به‌طرف پایین باشد، قرار می دهیم. توجه داشته باشید که در هنگام دوخت جهت نخ، نباید عوض شود.
- تک زنجیره‌ای: این نوع دوخت بهترین روش برای دوخت گلبرگ‌های کوچک است. در این روش، ابتدا سوزن را از ابتدای گلبرگ بیرون می‌آوریم و سپس نخ را مانند یک حلقه زیر سوزن قرار می‌دهیم. سپس سوزن را دوباره از ابتدای گلبرگ وارد پارچه می‌کنیم و از طرف مقابل آن خارج می‌کنیم.
- ساقه‌دوزی پهن: این روش دوخت در سوزن‌دوزی‌ها کاربردهای متعددی دارد. برای اجرای این دوخت، ابتدا سوزن را از ابتدای طرح خارج می‌کنیم و نخ را در سمت راست سوزن ثابت نگه‌داشته، سپس سوزن را به‌طور مایل به پارچه فرو می‌بریم و سپس خارج می‌کنیم. اگر می‌خواهید طرح موردنظر دارای پهنای بیشتری باشد، می‌توانیم سوزن را بیشتر مایل کنیم و همچنین با تکرار چندین رج ساقه‌دوزی کنار هم، طرح موردنظر را به صورت پهن‌تری نمایش دهیم.
- طرح دوخت زیگزاک در پته: این نوع دوخت معمولاً بین دو خط موازی انجام می‌شود. در هر مرحله، سوزن را از سمت راست در پارچه فرو می‌بریم، تعدادی از تارهای پارچه را روی سوزن می‌گیریم و سپس از سمت چپ خارج می‌کنیم تا یک شلال کوچک در پشت دوخت مشاهده شود. این عمل برای هر دوخت، یک بار روی خط پایین و یک بار روی خط بالا انجام می‌شود. باید توجه داشت که بین هر دو شلال، به اندازه کافی فضای خالی باقی بماند. این نوع دوخت هم برای دوخت لبه‌های لباس و هم برای تزئین حاشیه‌ها استفاده می‌شود.
- سه زنجیره‌ای: در این نوع دوخت، همانند تک زنجیره‌ای، تنها سه زنجیره در هر گلبرگ دوخته می‌شود.
- توپُردوزی ساده: این نوع دوخت به منظور پر کردن سطح طرح مورد نیاز استفاده می‌شود. به این صورت که سوزن را از سمت چپ طرح بیرون می‌آوریم و نخ را به گونه‌ای که به بالا باشد، استفاده می‌کنیم. سپس یک شلال کوچک در سمت راست ایجاد می‌کنیم و سپس نخ را به پایین می‌کشیم تا یک شلال کوچک در سمت چپ دوخته شود و بر روی دوخت انجام شده یک بست مورب ایجاد کند.
- شاخه‌دوزی: برای انجام این نوع دوخت، ابتدا یک لایه نخ را روی طرح مورد نظر قرار می‌دهیم. سپس با استفاده از نخ و سوزن دیگری، بخیه‌های کوچک و اُریب روی این لایه نخ می‌زنیم به گونه‌ای که بخیه‌ها به یکدیگر متصل شوند و نخ به طرح متمرکز و محکم بچسبد.
- دوخت بخارا: در دوخت بخارا در هر مرحله، یک لایه نخ را روی سطح مورد نظر قرار می‌دهیم. سپس با استفاده از بخیه‌های ریز، به صورت تخت دوخت انجام می‌شود. این نوع دوخت برای پوشش سطوح بزرگ بسیار مناسب است.
- پتک چهارگوش: بدوخت پتک چهارگوش برای پر کردن فضای بین دو خط موازی در پته کاربرد دارد.
- دندان‌موشی: در دوخت دندان موشی، از چپ به راست عمل می‌کنیم. ابتدا سوزن را از زیر پارچه به بالا بیرون می‌آوریم، در حالی که نخ را در زیر انگشت شصت چپ نگه می‌داریم تا یک گره تشکیل شود. سپس سوزن را از زیر پارچه به سمت نخ گره‌خورده بالا بیاوریم و این کار را تکرار می‌کنیم.
- ساتن‌دوزی: در دوخت ساتن دوزی، ابتدا دایره‌های کوچک را با دوخت ساقه‌دوزی ایجاد می‌کنیم و سپس دو قطر دایره را نیز با دوخت ساقه‌دوزی می‌پوشانیم. پس از آن، چهار بخش دیگر را پر می‌کنیم.
- پتک چهار سوزنه: از این نوع دوخت برای پر کردن داخل طرح‌ها استفاده می‌شود و دارای دو نوع است: یکی پتک چهار سوزنه با شیب و دیگری پتک چهار سوزنه دندانه‌دار.
نقش های مختلف در پته دوزی
نقش‌هایی که در پته دوزی به کار می‌رود شامل نقس‌های ختائی، اسلیمی، پیچک، سروی، افشان، نقوش هندسی، شمسه،نقوش چهاربته حاشیه دار، سروچه، گل‌های شاه عباسی و اناری است. این نقوش در دو دسته‌ی نقوش درختی و نقوش بوته‌ای قرار می‌گیرند.
1. نقوش درختی
نقوش درختی یکی از الگوهای مهم و زیبای دوخت در هنر پته است. این الگوها به وسیله‌ی سوزن و نخ بر روی پارچه‌های پشمی ضخیم ایجاد می‌شوند و اغلب بافت‌ها و طرح‌های درخت را به نمایش می‌گذارند که به شکل درختان و گیاهان تزئینی شده‌اند.
نقوش درختی به ویژه در هنر پته کرمان محبوبیت دارند و دارای تنوع و زیبایی فراوانی هستند. این نقش‌ها معمولاً به وسیله‌ی دوخت‌های ساقه‌دوزی ایجاد می‌شوند که به شکل شاخه‌ها، برگ‌ها، و گل‌های درختان تزئینی نمایش داده می‌شوند. طراحی‌های مختلف نقش‌های درختی از جمله درختان میوه، درختان جنگلی و درختان مخصوص فصول مختلف سال می‌توانند به وسیله هنرمندان پته دوز با دقت و طراحی دقیق انجام شوند.
این الگوهای درختی نمادی از طبیعت و محیط زیست هستند و اغلب ارتباطی عمیق با فرهنگ و اقلیم محلی دارند. همچنین، انتخاب رنگ‌ها و جزئیات در این نقش‌ها نشان‌دهنده تخصص و خلاقیت هنرمندان پته دوز در ایجاد آثاری منحصربه‌فرد و زیبا است.
2. نقوش بوته‌ای
نقوش بوته ای شامل بته قهر و آشتی، بته ترمه ای، سنندج، چهار بته، بته مادر و بچه، بته میری، بته ترمه ای، کردستانی شکسته، لچک ترنج، بته دوقلو وسه قلو، افشان، بته شاخ گوزنی، بته بادامی، ترمه ای سرابندی، خرقه ای، جقه ای، شاخ گوزن، قلمکار اصفهانی و بازوبند است.
باید بهتون بگم که نقوش درختی پته واقعاً زیباست! این شاخه های رنگی عجیب و غریب چقدر ایده‌های خلاقانه و خوبی هستن. وقتی باهاشون کار میکنی، حس میکنی داری خودتو توی دنیای رنگی و شادی غرق میکنی
ایول به هنرمندایی که این نقوش بوته عالی رو ایجاد کردن. واقعاً با نقوش بوته‌ای پته، هنر و طبیعت دست به دست هم دادن. وقتی به این نقوش نگاه می‌کنم، حس می‌کنم که دارم دوری می‌زنم وسط یک جنگل زیبا
هنر پته دوزی یه دنیای جدید و زیبا رو به وجود میاره. هر پته‌ای که شما دستش رو بگیرید، مثل یه تابلوی زنده به نظر میاد. واقعاً از همه هنرمندان پته دوز برای خلق این شگفتی‌ها تشکر می‌کنم.
سلام ازتون ممنون که اطلاعاتی در مورد پته رو به اشتراک گذاشتین من عاشق هنر های سنتی و دستی از جمله پته دوزی هستم